Kerst: geen gezellig feest

Zijn jullie gelukkig? Ben ik eigenlijk gelukkig?

Die vraag maakt me op slag minder vrolijk en meer bezorgd. Ben ik de gelukkigste versie van mezelf? Wat laat ik allemaal aan me voorbij gaan zodra ik een keuze maak?

Bijvoorbeeld: ik ben net verhuisd. Van Amsterdam naar Vleuten. Ik kwam in Amsterdam wonen op mijn 18^eals een verlegen meisje met mijn haar in een vlecht. Aan Amsterdam heb ik veel te danken. Maar Vleuten is niet Amsterdam, in geen enkel opzicht. En ik weet nog niet hoe geluk daar werkt.

Niemand is de hele tijd gelukkig. En toch lijkt geluk haast de norm. Verdriet voelt bedreigend, we blijven er liever vandaan. Ik ook.

Als ik me niet gelukkig voel, denk ik al gauw dat ik iets fout doet. Ik hoor toch gewoon gelukkig te zijn, denk ik dan. Bel je moeder en vertel over wat je meemaakt – niet alleen de leuke dingen, maar alles.                                     ‘Ik wil alleen maar dat je gelukkig bent’, zegt mijn moeder dan.

‘Alleen maar.’

Ik heb niks tegen gelukkig zijn. Ik ben het graag en liefst ook vaak.

Maar misschien heb ik ook niets tegen ongelukkig zijn.                                                                                                        In allerlei situaties is het een heel passende emotie, net zoals woede, verdriet, eenzaamheid.

Waar ik wel iets tegen heb: tegen opgeklopt geluk en verplichte gezelligheid. Ik heb iets tegen doen alsof alles mooi is en goed.

En dat brengt me bij Kerst.

Kerst is vrede op aarde behalve dat het natuurlijk nooit vrede is maar zolang we Kerst vieren, vegen we dat tijdelijk onder het tapijt.

Mark Rutte zei vorig jaar dat we ons in Nederland niet hoeven te schamen voor onze cultuur. Wij Nederlanders vieren Kerst.

Dus ook als je er geen zin hebt, je bent trouwens helemaal niet christelijk bent en moet dat nou, die familie en dat gedoe. Van Kerst vieren wordt je kennelijk pas echt Nederlander.

Fuck you, Mark, denk ik dan, met je pseudo-christendom.

Niet dat ik met het christendom niet ook een appeltje te schillen heb. Maar het gladde, fijne, gezellige, onproblematische christendom van Rutte en andere politici: Heer, help ons!

Kijk, ik snap heel goed dat mensen in de winter behoefte hebben aan warmte en gezelligheid en ik gun het iedereen inclusief mezelf.                                                                                                                                                           Het Kerstverhaal is alleen niet gezellig en romantisch.

Een vraag: wie of wat komen er in het Kerstverhaal niet voor?

1. Een stal
2. Sneeuw
3. Een os en een ezel

Allemaal niet. Het waren kinderbijbels, kleuterjuffen en de Bijenkorf die er een knus verhaal van maakten. De eerste volgelingen van Jezus vierden geen Kerst. We weten ook niet wanneer Jezus is geboren. We weten niet eens zeker of hij werd geboren – dat heeft hij gemeen met een hoop mensen uit die periode.

Maar toen het Christendom een staatsgodsdienst werd en begon te vergeten dat het eigenlijk kritisch was op Romeinse keizers en, leek het een goed idee om ook de verjaardag van Jezus te gaan vieren. Dat deden Romeinse keizers ook. In December was er al een midwinterfeest over lichtjes en dagen die weer langer werden. Een blozende goddelijke baby in een voederbak, de os en een ezel erbij, en liefst een beetje sneeuw op de achtergrond, dat paste mooi.

Maar het is een politiek en kritisch verhaal. Keizer Augustus verspreidde de mythe dat hij was verwekt door de God Apollo. Hij en andere keizers noemden zichzelf brenger van vrede – ook al bracht hij geweld en ellende. Dat Jezus zoon van God en Vredesvorst genoemd wordt is een kritische knipoog.

Zo komen we aan de maagd Maria. Dat ze maagd werd, komt ook door een vertaalfout: de evangelist Mattheus gebruikte een Griekse vertaling van de Hebreeuwse bijbel –het Oude Testament voor christenen. Jonge vrouw is daar vertaald met maagd. Een vergissing. Zo komt het dat we opgezadeld zitten met die maagdelijke geboorte. Maria werd zwanger zonder seks en zonder lust, dat is niet romantisch, maar droevig.

Als Maria hoort dat ze zwanger is, zingt ze het Magnificat. Het Magnificat was verboden bijvoorbeeld toen de Britten de baas waren in India. Het was te revolutionair.

Ze zingt:

Heersers worden van hun troon gestoten.

Wie honger heeft krijgt overvloed

Rijken staan met lege handen

Hoe kon Maria met zo’n verhaal zo’n lief onschuldig meisje worden in de christelijke traditie?

Het Kerstverhaal is niet echt gebeurd, dat had u al wel door. Maar wat als we ervan uitgaan dat het wel echt zo is: Jezus is de zoon van God. Gelovigen zien God nogal hardnekkig als man, maar de meesten schrikken er toch voor terug dat God een piemel heeft. We denken God als een man met een baard, maar God heeft eigenlijk geen lichaam. Dus Maria werd zwanger zonder dat er mannelijk zaad aan te pas komt. Helemaal anders dan het heterosexuele kerngezin waar sommige christenen zo van houden. Ze is een vrouw die geen mannen meer nodig heeft.

En als we nog wat dieper op de zaak in gaan: Maria had alleen X-chromosomen beschikbaar, dus als Jezus een man was, was hij wat we vandaag de dag intersexe noemen. Uiterlijk man, maar op het niveau van genen vrouw.

Is dat enkel geinig? Nee. Ik weet dat het christendom beschadigend was voor iedereen die niet wit, man, hetero, cis-gender was. En vaak is dat nog zo.

Wat je in ieder geval nodig hebt voor geluk, is ruimte om jezelf te zijn. Dat je je verlangens serieus durft te nemen en dat je de ruimte krijgt om jezelf vorm te geven.

Er was een nieuwtestamentica, Jane Schaberg, die suggereerde dat Maria misschien was verkracht. Maria leefde onder Romeinse bezetting in Nazareth vlakbij een Romeinse legerkamp. Verkrachting is een wapen van onderdrukking, toen ook. Schaberg werd met de dood bedreigd vanwege haar suggestie. Ik wou dat mensen altijd zo fel reageerden op geweld tegen vrouwen. Vandaag de dag heeft driekwart van de Nederlandse vrouwen te maken met seksuele intimidatie, een op de acht is verkracht. 90% van de daders van verkrachting gaat vrijuit. En dat ondanks ‘duizenden jaren van gelijkheid’ zoals de partijleider van het CDA graag zegt.

Als het Kerstverhaal nu ergens over gaat, dan over mensen uit de marge, over vluchtelingen, vrouwen die geweld is aangedaan. Demonstreren ligt meer voor de hand dan tafelen.

Ik vind het leven als een zoektocht naar geluk niet te doen. Het richt mijn oog namelijk op de verkeerde dingen. Een beetje zoals in de tijd voor kerst vaak gebeurt: geluk is alles in orde en alles glanzend, je haar mooi, de perfecte partner, vrede op aarde.

Zo werkt het leven niet. Sterker nog, het leven zit niet in perfectie, maar in de dingen aangaan. Ik denk dat het in het leven niet eens om geluk draait. Geluk is eerder een bijproduct. Het is er soms, als je het leven leeft met alles wat daarbij hoort. Zoek de diepte en de breedte, zou ik zeggen. Hoe zou je geluk kunnen voelen als je angst niet durft toe te laten?

Het Kerstverhaal gaat over menswording. God die mens wordt, maar wat nog interessanter is: hoe wij dat doen. Je bent de hele tijd bezig jezelf te worden in het leven en wat dat is, verandert steeds. Leven vraagt dat je allerlei dingen doet en keuzes maakt die niet zozeer leiden tot geluk, of instant geluk,  maar eerder tot gedoe en onzekerheid.

Dus als het dan toch Kerst is, en je zit aan tafel met familie en dierbaren, inclusief degenen aan wie je een hekel hebt, vertel dan verhalen. Geen geromantiseerde, maar echte. Over hoe je je leven leeft. En drink dan wijn en eet te veel. En denk nooit dat je per se gelukkig moet zijn.

 

Deze preek was onderdeel van de voorstelling ‘Kniezen onder de Kerstboom’ van Vloeken in de Kerk