Het uitdagende opgestane lichaam van Jezus

Gaan we het echt over Jezus hebben in een serie diensten over vrouwen in de Bijbel? Ja. Ik had het twee maanden geleden ook niet achter mezelf gezocht.

Het komt doordat ik tegenzin voel om uit de masculiene bijbel een paar dames omhoog te takelen die er toch best aardig van afkomen. Die dames zijn vaak veel interessanter dan ze in ons collectieve christelijke geheugen zijn, dat is waar, en het is belangrijk ze over het voetlicht te krijgen. Maar het is niet genoeg.

Ten eerste. Wat ik van belang vind: rotsvaste en gestolde man/vrouwpatronen zijn een keurslijf voor iedereen. We zitten allemaal gevangen als vrouwen liefs, zorgzaam en sexy moeten zijn en mannen stoer en niet te gevoelig. Ook al omdat dan de hele tijd de nadruk ligt op het verschil tussen mannen en vrouwen. Dat suggereert alsof dat man-vrouw verschil het allerbelangrijkste onderscheid is tussen mensen.

Is dat wel zo? De joodse traditie kent bijvoorbeeld 6 verschillende geslachtsonderscheidingen, niet alleen mannen en vrouwen. Er is nu meer aandacht voor, terecht en gelukkig: voor mensen die niet willen kiezen tussen man of vrouw zijn, omdat ze zich ergens daar tussenin bevinden. Voor mensen die zich opgesloten voelen in het verkeerde lichaam.

Hoog tijd dat we dat de traditie ook op dat punt openbreken. De wereld indelen in mannen en vrouwen in overzichtelijke lichamen is een versimpeling waar misschien wel niemand beter van wordt.

Ten tweede. Ik ben de laatste tijd bezig met ‘indecent theology’. Dat is theologie die zich er tegen verzet dat seksualiteit uit de theologie is gehaald. Het gaat wel eens over seks, maar dan over een nette, overzichtelijke abstractie. Over de seksualiteit die toch al dominant is onze samenleving: masculien, heteroseksueel. Vrouwelijke seksualiteit is afwezig: Maria is de ideale vrouw, en zij wordt voorgesteld als maagd. Het is mooi dat Maria zo’n glansrol heeft in het verhaal van Jezus, maar haar seksualiteit doet niet mee.

Ik snap wel dat seksualiteit een lastig onderwerp is, dat we op dat vlak kwetsbaar zijn. Dat velen van ons op dat vlak ook gekwetst zijn – zie de hashtag #zeg het van afgelopen week. Het is ook een belangrijk onderdeel van wie we zijn – erotiek, lichamelijkheid, seksualiteit. Een theologie die bevrijdend is, zou ook daarvoor ruimte moeten maken, en voor de verschillende manieren waarop we dat beleven.

En zo zijn we weer bij Jezus. Jezus is ook in dit opzicht een hoofdpijndossier. Van God kun je zeggen dat h/zij gender- en sekse-issues overstijgt, de Geest is vrouwelijk, maar, Jezus, die kwam als jongetje ter wereld, en werd besneden. Jezus, de ultieme christelijke identificatiefiguur, is een man. En ook nog ingekapseld in een heteroseksuele, witte, patriarchale voorstellingswereld.

Hinkelen binnen de lijnen, dat was christologie, toen ik theologie studeerde. Hoe kwamen we erbij? Jezus was, tijdens zijn leven, radicaal, grensoverschrijdend, verrassend, ruimte-gevend.

Zijn woord wil deze wereld omgekeerd. In het Engels: Jezus is queer. Niet alleen qua boodschap, vermoed ik dan, maar ook fysiek. Dan gaat het opeens wel over lichamen en wat die verlangen en afscheiden, binnen en buiten de lijnen. Queer – dat is ‘deze wereld omgekeerd’ toegepast op ons lichaam en onze identiteit.

Kort geleden las ik een preek die me op dat punt heel wat stappen verder hield. In eerste instantie dacht ik: ok, dit is feminisme dat te ver gaat. Kom op zeg. Maar toen ik begon te lezen, raakte ik ontroerd, en werd ik heel blij. Ik raakte zo ontroerd, omdat ik voelde hoe bevrijdend het is om buiten de lijnen te hinkelen. Die preek ging over de vagina van Jezus.

Wat? Ja. De vagina van Jezus.

Die auteur, Julia  Stroud, arriveerde daar via kruis en opstanding. Met de fysieke aspecten daarvan heb ik nooit veel gehad, wel met de notie van leven dat doorgang vindt uit wat doods en onbegaanbaar leek. Bij fysieke opstanding stopt mijn verbeelding, omdat het me het terrein lijkt van rechtzinnig Christendom. Die weten hoe dat zit. Ik schiet daar toch een beetje te kort schiet. Dat opgestane lichaam heeft in ieder geval niks met mijn (vrouwelijk) lichaam te maken. De opstanding lijkt zo’n clean en keurig verhaal. Over een lichaam dat dan wel opgestaan is, maar alle sappigheid verloren lijkt te hebben.

Alleen: zonder verbeelding over dat opgestane lichaam raken we iets kwijt. De opgestane is nog steeds een grensoverschrijdende figuur, die ons voorgaat. Die ons verleidt als een sirene. Die Jezus doet een beroep op onze verbeelding – hoe we ons die wereld omgekeerd voorstellen, en hoe we daar werk van gaan maken.

Ik lees voor uit Johannes:

“Vervolgens kwamen ze bij Jezus, maar ze zagen dat hij al gestorven was. Daarom braken ze zijn benen niet. 34Maar een van de soldaten stak een lans in zijn zij en meteen vloeide er bloed en water uit.”

Best een gek fragment. Om te beginnen dat bloed en water. Zoals alles aan het verhaal van het lijden en sterven is ook dit aspect onderzocht. Wat blijkt? Medisch gezien is het onzinnig, dat water en dat bloed. Wat is het dan wel, die geheimzinnige holte waar water en bloed uit komt?

Wat doet die soldaat eigenlijk? Er staat, in het Grieks, zoiets als: hij tast rond in een holte. Niet echt een wond dus. En de opgestane Jezus heeft die wond of holte nog steeds. Kennelijk is het geen wond die stolt, maar holte die blijvend is. Thomas raakt die holte aan, om zich ervan te vergewissen dat hij het is.

In de christelijke traditie is die wond het geboortekanaal van de kerk, van de nieuwe mens.

Wat hebben we nu? Een holte in het zij van de opgestane Jezus, waar bloed en water uitkomt, en die in de traditie bekend staat als geboortekanaal.

[….] Inderdaad.

Waarom raakt dit mij zo? Lang hebben wij Jezus verbeeld als een witte, heteronormatieve, patriarchale man, en erg bevrijdend was dat niet. Ik denk dat het beperkend is om Jezus te verbeelden als mannelijk, en dan ook nog als a-sexueel. Het is gestolde traditie, en gestolde traditie daagt niet uit, prikkelt niet, bevrijdt niet. Het is te af, te netjes, het klopt te veel met wie het in de wereld toch al voor het zeggen hebben. Dat water en dat bloed – het stroomt, het is niet gestold. Het is ongemakkelijk ook, vreemd, en daagt ons uit.

Als Jezus nu eens onze ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid overstijgt? Het opgestane lichaam is een lichaam dat niet uitsluit, en wel uitdaagt.

Laat uw verbeelding de vrije loop, binnen en buiten de lijnen.

Amen.

Deze overweging is gehouden op 8 november in de Keizersgrachtkerk, Amsterdam, in de dienst ‘Jezus m/v’, onderdeel van een serie over vrouwen in de bijbel.

Afbeelding: Pierpont Morgan Library. MS M.90, fol. 130r. From France, perhaps Verdun and Paris, ca. 1375.